Tôi viết thơ về thiên tai bão lũ hướng đến bạn đọc trẻ em

Viết về thảm cảnh này, thơ thuộc nhóm tác phẩm hướng dẫn kĩ năng sống cho thiếu nhi - học sinh. Tôi mong muốn thơ văn viết cho trẻ em bớt đi việc tả cảnh, kể sự việc đơn thuần, hoặc nói đi nói lại quá nhiều về những điều cũ kĩ, mòn sáo, bằng phẳng như hình ảnh hoa lá, mây trời, bướm ong hoặc gia súc chó, mèo, gà, lợn... Tôi chuyển hướng sang giảm biện pháp nghệ thuật đồng thoại, tăng biện pháp nghệ thuật hiện thực. Tôi xin được san sẻ với bạn đọc cảm nghĩ về năm bài thơ do tôi sáng tác nêu dưới đây.

Bài Thơm trang vở mới tích hợp nhiều ý nghĩa: một là nói đến thiên nhiên trả đũa kì lạ, giúp trẻ em hiểu con người đã góp phần làm nên thảm họa như nạn tàn phá rừng, sử dụng đất đai đồi núi không đúng cách..., hai là mối quan hệ tương thân tương ái, lá lành đùm lá rách (hay lá rách ít đùm bọc lá rách nhiều hơn), ba là quan hệ tình nghĩa gia đình, bốn là phép ứng xử đẹp của xã hội, của các thầy cô đối với học sinh trong hoàn cảnh gian khó - cả các em ở địa phương khác tìm đến nương thân. Xin dẫn bài thơ:

Thiên nhiên trả đũa lạ kì

Lũ lên núi, bão lụt về phương nam

Lốc quê nhà, chưa kịp thăm

Thì đây giận dữ đã tràn gần xa.

Em ơi, đây cũng là nhà

Thầy cô che chở như là con thôi

Cái không bị lũ cuốn trôi

Là tình nghĩa của người người sẻ san

Nơi nơi tặng ghế cho bàn

Thơm trang vở mới tỏa lan ánh ngày.

Em ơi, hãy ở lại đây

Nhà ta, cha mẹ: có thầy, có cô.

Tết nhà có khách cũng là một trong các bài thơ tôi tâm đắc:

Ngờ đâu lụt quá lớn

Châu thổ mình quê Nam

Hai anh em côi cút

Tết này không chiếu màn.

Ở lại đây, đừng ngại

Bố mẹ chỉ hai con

Thêm hai con càng quý

Mâm sáu người vui hơn.

Ấm áp nhà có khách

Sướng khổ cùng sẻ san

Tạm tết nghèo ăn ở

Giàu tình thương nhân gian.

Nhiều bé thơ quê lụt

Từ nay còn mẹ cha

Sống giữa lòng thơm thảo

Trong muôn nhà của ta.

Đón Tết cổ truyền thiêng liêng, gia đình nọ (ở một địa phương miền Nam) có hai vợ chồng và hai con, đã truyền hơi ấm tình thương cho hai bé mồ côi. Tôi từng viết đến vài chục bài thơ Tết hướng về bạn trẻ thơ. Đây là một bài đặc biệt. Viết nhanh, không sửa. Nó đã được in lại trên báo Tết cả ở trung ương và địa phương.

Bài Nhà mới nghiêng về thuần mĩ, sáng tươi, làm cho nhóm thơ về lụt bão trở nên bớt căng thẳng, khi thay vào đó là niềm vui Tạnh quang trời nắng hửng:

Bão, lụt đã lùi xa

Lô xô nhà mới dựng

Gỗ, tre còn thơm tho

Tạnh quang trời nắng hửng.

Nào, xin mời nắng xuân

Cười tươi hồng mái ngói

Nào, xin mời gió xuân

Đùa vui lồng lộng thổi.

Ùa cả vào nhà trong

Nắng reo ngoài cửa sổ

Thăm bàn học của em

Gió mở từng trang vở.

Xin mời bạn đọc tiếp cận một bài thơ của tác giả có nhan đề Thầy cô ở lại thật giản dị:

Tháng sau được xuống quê nhà

Thầy, cô kém ngủ vào ra ngỡ ngàng.

Suối khô, rồi lũ úng tràn

Rừng xanh cháy trụi thành than rã rời

Tái mù, lại xóa mù thôi

Học hành đâu chỉ một thời riêng ta

Xưa kia nhà đã ông, bà

Mẹ nay cắm bản nữa là mười năm

Đèo cao càng dẻo bước chân

Sắn ngô bếp lửa quây quần gái trai.

Thầy cô ở tiếp nay, mai

Suối sâu vẫn lội, dốc dài vẫn qua.

Bài thơ hướng đến học sinh tiểu học vùng cao cùng cô giáo - thầy giáo cắm bản (Chú thích: cắm bản là dạy học lâu năm ở vùng cao; xóa mù là mọi người đã và đang đi học; tái mù là không học thường xuyên cho nên quên hết). Bài thơ chỉ nhắc qua về thiên tai (lũ úng tràn) và tai họa do người gây ra (rừng xanh cháy trụi) để tập trung nhấn mạnh hình ảnh đẹp về tâm hồn, nghị lực, giàu lòng yêu nghề, yêu trẻ, yêu quê hương vùng cao của nhà giáo qua nhiều thế hệ (xưa kia nhà đã ông, bà/ Mẹ nay cắm bản nữa là mười năm). Khi gặp khó khăn, trở ngại về khí hậu - thời tiết, thì thầy giáo - cô giáo vùng cao khổ cực hơn bạn đồng nghiệp miền xuôi.

Hai đầu quê hương (tên khác là Quê hương hai phía) cũng là bài thơ tôi trăn trở sáng tạo. Tác giả đã viết từ mươi năm trước rồi bổ sung, thêm bớt nhiều lần. Chuyện kể trong bài thơ đi từ giấc mơ đến thực tại. 

Ngẩn ngơ ai ngóng thư nhà

Một chiều quần đảo Trường Sa chòng chành

Liên miên lụt bão hoành hành

Mẹ cha, em bé, quê mình sao đây?

Đột nhiên gà gáy rạng ngày

Hóa ra một giấc mơ đầy đêm sâu

Riêng quê nhà bão qua mau

Anh trai, có lẽ là sầu lo chung?

Giấc mơ, con kể nửa chừng

Mẹ nghe chao đảo mấy vùng lũ trôi

Lại thương ngoài đảo xa khơi

Bao anh bộ đội quê nơi bão về.

Cả nhà cùng gửi thư đi

Trường Sa hẳn nhẹ nhiều bề lo âu

Quà, thư nặng mấy chuyến tàu

Biển xanh nhòa sắc hai đầu quê hương.

Bài thơ tích hợp bốn hiện thực: một là trách nhiệm của hậu phương đối với tiền tuyến, hai là hình ảnh người bộ đội thân thương trên quần đảo Trường Sa, ba là con người nỗ lực phòng chống thiên tai, bốn là tình cảm gia đình, trách nhiệm công dân đối với Tổ quốc, năm là cảm xúc và hành động của các em bé cùng gia đình hướng về nơi sóng gió biển khơi, nơi có các anh, các chú bộ đội ngày đêm căng sức vừa chống bão vừa giữ gìn biển đảo Tổ quốc.

Xin trân trọng cảm ơn bạn đọc - trong đó có các em nhỏ và phụ huynh - đã đọc thơ tôi và chia sẻ đôi lời tâm sự chân thành này.

Phạm Đình Ân

Con chữ tấm lòng – Dấu ấn một đời thơ của Phạm Trung Tín

Thơ ca trong dòng chảy cuộc sống, có những con người xem đó như tình yêu, nhịp thở; như cây cầu nối những tâm hồn đồng...